Türkiye’de, “Emeklilikte yaşa takılanlar” kavramı geliştirip bunu aşarak, erken aylık bağlatma yolunu açmak, hem emeklilik sisteminin mantığına aykırı hem de eşi benzeri olmayan uygulama.
“Hizmet- külfet” ilkesine dayanan emeklilik sistemi, “yaş- yıl ve gün sayısı” üzerine kurulu. Avrupa’da emeklilik için gün ve yılını dolduranlar, özel şartlar dışında ancak emekli yaşı geldiğinde aylığa hak kazanıyor.
HER YIL İKİ AY YAŞ UZUYOR
Almanya’da emeklilik yaşı kademeli olarak 65’ten 67’ye çıkıyor. Daha da uzatılması gündemde. Kesintisiz standart yaşlılık aylığı sınırı 2031’e kadar 67 olacak ve 1947 doğumlulardan başlayıp 2023 yılına kadar her yıl bir ay artırıldı. 1956 doğumlular, 65 yaş ve 10 ay üzerinden emekli olabilecek. 2024’ten itibaren de yaş sınırı, 1959 doğumlulardan başlamak üzere, her yıl 2’şer ay ileri atılacak.
Daha önce 45 yıllık çalışma süresini doldurmuş olanlar, 63 yaşında emekli olabilecek. Ama temel kuralı bozup, “emeklilikte yaşa takılma” bahanesiyle sistem değişikliği yapılmıyor ve sisteme ödenen para karşılığı aylık bağlanması için yaşın beklenmesi gerekiyor. Avrupa’da emeklilik yaşı küçülmüyor, tersine giderek yükselen emeklilik yaşı (Emeklilikte Yükselen Yaş sistemi) söz konusu.
EMEKLİLİK KASALARI KENDİ ÇARKIYLA
Çünkü, emeklilik kasaları siyasetten uzak ve kendi aktueryal dengesi, yani yatırılan paraların değerlendirilip ileride şahsa emekli aylığı olarak ödenmesi şeklinde işliyor. Avrupa’da emekli kasaları bu yüzden, çoğunlukla kendi çarklarıyla dönüyor. Sistem zora girdiğinde, çalışanların ödedikleri primler artırılıyor ya da emeklilik yaşı ileri atılıyor.
Ayrıca çalışanların emeklilik primlerinin ödenmemesi ya da geciktirilmesi de cezai takibat altında. Sadece mali değil, ceza hukuku açısından da suç oluşturuyor ve ağır hapis cezaları gerektiriyor.
İKİ YIL ÖNCEDEN EMEKLİYE KESİNTİ VAR
Almanya’da 35 yıl çalışılarak tam aylığa hak kazanılıyor ama yine de emeklilik yaşını beklemek gerekiyor. En erken emeklilik 63 yaşında mümkün ama 35 yıllık çalışmaya rağmen, bir kaç yıllık erken emeklilik nedeniyle, her yıl maaştan yüzde 3,6 oranında kesinti yapılıyor. Madencilerin, malulen emeklilerin ya da çalışanın vefatı halinde dul ve yetim aylıklarının özel şartları bulunuyor ama bunlarda da, yaş sınırı belirlenen miktarın altına çekilemiyor.
Avrupa Birliği’nde emekli aylığı bağlama yaşı ortalama 66,7 yıl. Bu rakam, 2022’den önce ortalama 64,7 idi.
AB‘DE DURUM VE TÜRKİYE
Almanya’da emeklilik yaşında kadın- erkek ayrımı pek yok. Bazı Avrupa ülkelerinde kadınların ortalama 1 yıl daha erken emekli olabiliyor. Norveç’te emekli olup aylık bağlatmada yaş ortalaması 64,9 iken, Hollanda’da 63,9, Almanya’da 63,1, Danimarka’da 63,8, İngiltere’de 63,7, Finlandiya’da ise 63.
Türkiye’de ise EYT öncesinde aylık bağlatmada ortalama yaş erkeklerde 60.7 iken, kadınlarda 59,3 olmuştu. Emeklilikte yaşa takılma diye bir sistem getirilip ardından erken emeklilik uygulaması başlayınca, emeklilik yaşı da ortalama olarak düştü ve bir çok kişi, Sosyal Güvenlik Kurumu’nun aktueryal dengesini bozacak şekilde aylığa hak kazandı. Bu da, hem emeklilik sisteminin hem de halkın çalışan kısmının sırtını yük olarak döndü.
